מעשה ד ממלך שגזר שמד
דער קעניג וואס האט גוזר דעווען אויף די יידן שמד
[רעדאַקטירן]אַמָאל אִיז גֶעוֶוען אַ מֶלֶךְ. הָאט עֶר גוֹזֵר גֶעוֶוען אוֹיף דֶער מְדִינָה גֵירוּשׁ בִּגְזֵירַת שְׁמַד. (דְהַיינוּ) אַז וֶוער עֶס וִויל בְּלַייבְּן אִין דֶער מְדִינָה, מוּז עֶר זִיךְ שְׁמַדְן. אוּן אַז נִישְט, זָאל מֶען אִים אַרוֹיסְטְרַייבְּן פוּן דֶער מְדִינָה. אִיז גֶעוֶוען אַ טֵייל וָואס זֵיי הָאבְּן מַפְקִיר גֶעוֶוען גָאר זֵייעֶר גוּטְס[1] מִיט זֵייעֶר עַשִׁירוּת, אוּן זֶענֶען פוּן דָארְט אַרוֹיס בְּדַלוּת כְּדֵי זֵיי זָאלְן בְּלַייבְּן בַּיי דֶער אֶמוּנָה זֵיי זָאלְן קֶענֶען זַיין יִידְן. אוּן אַ טֵייל הָאבְּן רַחְמָנוּת גֶעהַאט אוֹיף זֵייעֶר עַשִׁירוּת אוּן זֶענֶען דָארְטְן גֶעבְּלִיבְּן. זֶענֶען זֵיי גֶעוֶוען אַנוּסִים. בְּצִנְעָא (דְהַיינוּ פַארְבָּארְגְן) הָאבְּן זֵיי נוֹהֵג גֶעוֶוען דֶעם דַת פוּן יִידְן, אוּן בְּפֶרְהֶסְיָא (דְהַיינוּ פַאר לַייט) הָאבְּן זֵיי נִישְׁט גֶעטָארְט זִיךְ נוֹהֵג זַיין וִוי יִידְן.
דער זון פון דער קעניג געווארן א קעניג
[רעדאַקטירן]דֶער נָאךְ אִיז דֶער מֶלֶךְ גֶעשְׁטָארְבְּן. אִיז דֶער זוּן גֶעוָוארְן מֶלֶךְ. אוּן הָאט אָנְגֶעהוֹיבְּן פִירְן דִי מְדִינָה זֵייעֶר שַׁארְף[2]. אוּן הָאט אָפְּגֶענוּמֶען אַסַאךְ מְדִינוֹת. אוּן עֶר אִיז גֶעוֶוען אַ גְרוֹיסֶער חָכָם. אוּן מַחְמַת עֶר הָאט זֵייעֶר שַׁארְף גֶעהַאלְטְן אִין דֶער הַאנְט דִי שָׂרֵי מְלוּכָה, הָאבְּן זֵיי זִיךְ אוֹיף אִים גֶעמַאכְט אַ בּוּנְט, אַז זֵיי זָאלְן אוֹיף אִים אָנְפַאלְן[3] אוּן זָאלְן אִים אוֹיסְהַארְגֶענֶען אִים מִיט אַלֶע זַיינֶע קִינְדֶער. אוּן צְוִוישְׁן דִי שָׂרִים אִיז גֶעוֶוען אֵיינֶער פוּן דִי אֲנוּסִים. הָאט עֶר זִיךְ מְיַישֵׁב גֶעוֶוען, נָאךְ וָואס בִּין אִיךְ אַן אוֹנֵס, מַחְמַת אִיךְ הָאבּ חַס גֶעהַאט אוֹיף מַיין הָאבּ[4], אוּן אוֹיף מַיין עַשִׁירוּת, הַיינְט אַז מֶען וֶועט דֶעם מֶלֶךְ הַארְגֶענֶען, אוּן דִי מְדִינָה וֶועט בְּלַייבְּן אָן אַ מֶלֶךְ וֶועט אֵיינֶער דֶעם אַנְדֶערֶן לֶעבְּענְדִיקֶערְהֵייט אַיינְשְׁלִינְגֶען, וָוארְן אַ מְדִינָה קָאן נִישְט זַיין אָן אַ מֶלֶךְ. דְרוּם הָאט עֶר זִיךְ מְיַישֵׁב גֶעוֶוען. עֶר וֶועט גֵיין אוּן וֶועט אוֹיסְזָאגְן דֶעם מֶלֶךְ, אוּן זֵיי זָאלְן נִישְט וִויסְן. אוּן אִיז גֶעגַאנְגֶען אוּן הָאט גֶעזָאגְט דֶעם מֶלֶךְ, אַז מֶען הָאט זִיךְ אוֹיף אִים גֶעבּוּנְטֶעוֶועט כַּנַּ"ל. אִיז גֶעגַאנְגֶען דֶער מֶלֶךְ אוּן הָאט אוֹיסְגֶעפְּרוּווט אוֹיבּ עֶס אִיז אֶמֶת, הָאט עֶר גֶעזֶען אַז עֶס אִיז אֶמֶת. הָאט עֶר גֶעשְׁטֶעלְט שׁוֹמְרִים. דִי נַאכְט וָואס זֵיי זֶענֶען אוֹיף אִים אָנְגֶעפַאלְן הָאט מֶען זֵיי גֶעכַאפְּט. אוּן מֶען הָאט זֵיי דַן גֶעוֶוען אִיטְלֶעכְן וִוי זַיין מִשְׁפָּט אִיז גֶעוֶוען.
הָאט זִיךְ דֶער מֶלֶךְ אָנְגֶערוּפְן[5] אוּן הָאט גֶעזָאגְט צוּ דֶעם שַׂר וָואס עֶר אִיז גֶעוֶוען אַן אוֹנֵס: וָואס פַאר אַ כָּבוֹד זָאל אִיךְ דִיר גֶעבְּן דֶער פַאר וָואס דוּ הָאסְט מִיךְ מַצִיל גֶעוֶוען מִיט מַיינֶע קִינְדֶער. זָאל אִיךְ דִיךְ מַאכְן פַאר א שַׂר (דְהַיינוּ פַאר אַ הַאר) דוּ בִּיסְט דאָך בְּלוֹיז שׁוֹין אַ שְׂרָרָה. זָאל אִיךְ דִיר גֶעבְּן גֶעלְט. דוּ הָאסְט אַלֵיין גֶעלְט. זָאג וָואס פַאר אַ כָּבוֹד דוּ וִוילְסְט? וֶועל אִיךְ עֶס דִיר בְּוַודַאי טוּן[6]. הָאט דֶער אוֹנֵס גֶעעֶנְפֶערְט, וֶועסְטוּ מִיר אָבֶּער טָאן וָואס אִיךְ וֶועל זָאגְן? זָאגְט דֶער מֶלֶךְ. יָא אִיךְ וֶועל דִיר בְּוַודַאי טָאן וָואס דוּ וֶועסְט וֶועלְן. הָאט דֶער אוֹנֵס גֶעזָאגְט שְׁוֶוער מִיר בַּיי דַיין קְרוֹין אוּן בַּיי דַיין מְלוּכָה. הָאט אִים דֶער מֶלֶךְ גֶעשְׁוואוֹירְן. הָאט זִיךְ דֶער אוֹנֵס אָנְגֶערוּפְן: גָאר מַיין כָּבוֹד אִיז, אַז אִיךְ זָאל מֶעגְן זַיין א יְהוּדִי בְּפֶרְהֶסְיָא (דְהַיינוּ פַאר לַייט) אִיךְ זָאל מֶעגְן לֵייגְן טַלִית אוּן תְּפִילִין בְּפֶרְהֶסְיָא. הָאט עֶס דֶעם מֶלֶךְ זֵייעֶר גֶעאַרְט מַחְמַת אִין זַיין גַאנְצֶער מְדִינָה טָאר נִישְט זַיין קֵיין יְהוּדִים. נָאר עֶר הָאט אָבֶּער קֵיין בְּרֵירָה נִישְט גֶעהַאט מַחְמַת דֶער שְׁבוּעָה. וָואס עֶר הָאט אִים גִעשְׁוואוֹירְן אַז וָואס עֶר וֶועט וֶועלְן זָאל עֶר אִים טָאן. אִין דֶער פְרִי אִיז גֶעגַאנְגֶען דֶער אוֹנֵס. אוּן הָאט גֶעלֵייגְט טַלִית אוּן תְּפִילִין בְּפֶרְהֶסְיָא.
דאס אייניקל פון דעם קעניג געווארן א קעניג
[רעדאַקטירן]דֶער נָאךְ אִיז דֶער מֶלֶךְ גֶעשְׁטָארְבְּן. אִיז גֶעוָוארְן זַיין זוּן מֶלֶךְ. דֶער זוּן הָאט אָנְגֶעהוֹיבְּן צוּ פִירְן דִי מְדִינָה מִיט גוּטְן מַחְמַת עֶר הָאט גֶעזֶען מֶען הָאט גֶעוָואלְט זַיין פָאטֶער אוֹיסְרַייסְן כַּנַּ"ל. אוּן עֶר הָאט אַיינְגֶענוּמֶען אַסַאךְ מְדִינוֹת. אוּן אִיז גֶעוֶוען זֵייעֶר אַ גְרוֹיסֶער חָכָם. דֶער מֶלֶךְ הָאט גֶעהֵייסְן אַז מֶען זָאל צוּנוֹיפְרוּפְן אַלֶע שְׁטֶערְנְזֶעעֶרס. אַז זֵיי זָאלְן אִים זָאגְן. פוּן אַ וָואסֶערֶע זַאךְ קָאן זַיין זֶרַע פַארְשְׁנִיטְן וֶוערְן. כְּדֵי עֶר זָאל זִיךְ דֶערְפַאר הִיטְן. הָאבְּן אִים דִי שְׁטֶערְנְזֶעעֶרס גֶעזָאגְט. אַז זַיין זֶרַע וֶועט נִישְט פַארְשְׁנִיטְן וֶוערְן. נָאר עֶר זָאל זִיךְ הִיטְן פוּן אַ שׁוֹר וָשֶׂה. (דְהַיינוּ פוּן אַן אָקְס אוּן פוּן אַ לֶעמֶעלֶע) הָאט מֶען דָאס פַארְשְׁרִיבְּן אִין דֶעם סֵפֶר הַזִכְרוֹנוֹת. דֶער מֶלֶךְ הָאט אָנְגֶעזָאגְט זַיינֶע קִינְדֶער אַז זֵיי זָאלְן אוֹיךְ אַזוֹי פִירְן דִי מְדִינָה וִוי עֶר מִיט גוּטְן. דֶערְנָאךְ אִיז עֶר גֶעשְׁטָארְבְּן.
דאס אוראייניקל פון דעם קעניג געווארן א קעניג
[רעדאַקטירן]אִיז גֶעוָוארְן זַיין זוּן מֶלֶךְ. אוּן עֶר הָאט אָנְגֶעהוֹיבְּן פִירְן דִי מְדִינָה מִיט שַׁארְפְקֵייט אַזוֹי וִוי זַיין זֵיידֶע. אוּן הָאט אָפְּגֶענוּמֶען אַסַאךְ מְדִינוֹת. אוּן אִיז גֶעפַאלְן אוֹיף אַ חָכְמָה. אוּן הָאט גֶעהֵייסְן אוֹיסְרוּפְן. אַז עֶס זָאל זִיךְ נִישְט גֶעפִינֶען אִין זַיין מְדִינָה קֵיין אָקְס אוּן קֵיין שָׁאף. כְּדֵי זַיין זֶרַע זָאל נִישְט קֶענֶען פַארְשְׁנִיטְן וֶוערְן. אוּן הָאט זִיךְ גֶעטְרַאכְט הַיינְט הָאט עֶר קֵיין מוֹרָא נִישְט פַאר קֵיין שׁוּם זַאךְ. אוּן הָאט גֶעפִירְט דִי מְדִינָה זֵייעֶר שַׁארְף. אוּן עֶר אִיז גֶעוָוארְן זֵייעֶר אַ גְרוֹיסֶער חָכָם.
דֶער מֶלֶךְ אִיז גֶעפַאלְן אוֹיף אַ חָכְמָה אַז עֶר זָאל קֶענֶען אָפְּנֶעמֶען גָאר דִי וֶועלְט אָן מִלְחָמָה. וָוארְן סֶע פַארְהַאנְדְן זִיבְּן חֲלָקִים אִין דֶער וֶועלְט. וָוארְן דִי וֶועלְט אִיז גֶעטֵיילְט אוֹיף זִיבְּן חֲלָקִים. אוּן סֶע פַארְהַאנְדְן שִׁבְעָה כוֹכְבֵי לֶכֶת (דְהַיינוּ זִיבְּן שְׁטֶערְן וָואס זֵיי גֵייעֶן אַרוּם דִי זִיבְּן טֶעג פוּן דֶער וָואךְ) אוּן אִיטְלֶעכֶער שְׁטֶערְן לַייכְט אַרַיין אִין אַ חֵלֶק פוּן דִי זִיבְּן חְלָקִים פוּן דֶער וֶועלְט. אוּן סֶע פַארְהַאנְדְן שִׁבְעָה מִינֵי מַתְכוֹת (דְהַיינוּ זִיבְּן עֶרְלֵיי אַייזְנְוַוארְג דְהַיינוּ גָאלְד אוּן זִילְבֶּער אוּן קוּפֶּער אוּן צִין וְכוּ')[7] אוּן אִיטְלֶעכֶער שְׁטֶערְן פוּן דִי זִיבְּן שְׁטֶערְן לַייכְט אַרַיין אִין אַ בַּאזוּנְדֶער מִין אַייזְנְוַוארְג[8]. אִיז דֶער מֶלֶךְ גֶעגַאנְגֶען אוּן הָאט צוּנוֹיפְגֶענוּמֶען דִי אַלֶע זִיבְּן עֶרְלֵיי אַייזְנְוַוארְג. אוּן הָאט גֶעהֵייסְן מֶען זָאל אִים בְּרֶענְגֶען אַלֶע גָאלְדֶענֶע פַּאטְרֶעטְן פוּן אַלֶע מְלָכִים וָואס זֵיי הֶענְגֶען אִין זֵייעֶרֶע פַּאלַאצְן. אוּן עֶר הָאט גֶעמַאכְט דֶער פוּן אַ מֶענְטְשׁ. דֶער קָאפּ אִיז גֶעוֶוען פוּן גָאלְד, דֶער גוּף פוּן זִילְבֶּער, אוּן אַזוֹי דִי אִיבְּרִיקֶע אֵבָרִים זֶענֶען גֶעוֶוען פוּן אַנְדֶערֶע אַייזְנְוַוארְג. סֶע גֶעוֶוען אִין דֶעם מֶענְטְשְׁ אַלֶע זִיבְּן עֶרְלֵיי אַייזְנְוַוארְג. אוּן עֶר הָאט דֶעם מֶענְטְשׁ גֶעשְׁטֶעלְט אוֹיף אַ הוֹיכְן בַּארְג. הָאבְּן אַלֶע שִׁבְעָה כּוֹכְבֵי לֶכֶת (דְהַיינוּ אַלֶע זִיבְּן שְׁטֶערְן) אַרַיינְגֶעלַייכְט אִין דֶעם מֶענְטְשְׁ. אוּן אַז אַ מֶענְטְשׁ הָאט גֶעדַארְפְט עֶפֶּעס אַן עֵצָה אָדֶער אַ מַשָׂא וּמַתָּן. אוּן הָאט נִיט גֶעוואוּסְט אוֹיבּ עֶר זָאל יָא טָאן אוֹיבּ נֵיין. פְלֶעגְט עֶר זִיךְ שְׁטֶעלְן אַקֶעגְן דֶעם אֵבָר פוּן דֶעם אַייזְנְוַוארְג וָואס סֶע קֶער צוּ דֶעם חֵלֶק פוּן דֶער וֶועלְט. וָואס דֶער מֶענְטְשׁ אִיז פוּן דָארְט גֶעוֶוען. אוּן דֶער מֶענְטְשׁ הָאט אִין זִין גֶעהַאט אוֹיבּ עֶר זָאל טָאן דִי זַאךְ וָואס עֶר הָאט בַּאדַארְפְט אוֹיבּ נֵיין, אוּן אַז עֶר הָאט בַּאדַארְפְט יָא צוּ טָאן, פְלֶעגְט לַייכְטְן אוּן שַׁיינֶען דָאס אֵבָר. אוּן אַז נִישְט אִיז פִינְצְטֶער גֶעוָוארְן דָאס אֵבָר. (דָאס הָאט אַלְץ דֶער מֶלֶךְ גֶעטָאן) אוּן דוּרְךְ דֶעם הָאט עֶר אָפְּגֶענוּמֶען גָאר דִי וֶועלְט[9]. אוּן הָאט אַיינְגֶעזַאמְלְט זֵייעֶר אַסַאךְ גֶעלְט.
נָאר דֶער מֶענְטְשׁ וָואס עֶר הָאט גִעמַאכְט פוּן דִי זִיבְּן עֶרְלֵיי אַייזְנְוַוארְג. אִיז נִיט מְסוּגְל גִעוֶוען צוּ דֶער זַאךְ. נָאר בְּאוֹפָן אַז דֶער מֶלֶךְ זָאל מַשְׁפִּיל גֵאִים זַיין אוּן זָאל מַגְבִּיהַ שְׁפָלִים זַיין (דְהַיינוּ גְרוֹיסֶע לַייט זָאל עֶר אַרָאפּ וַוארְפְן פוּן זֵייעֶר גְדוּלָה אוּן קְלֵיינֶע לַייט זָאל עֶר אוֹיפְהֵייבְּן) אִיז גֶעגַאנְגֶען דֶער מֶלֶךְ אוּן הָאט גֶעשִׁיקְט אוֹקַאזִין[10] נָאךְ אַלֶע יֶעדְנִירַאלִן[11] אוּן נָאךְ אַנְדֶערֶע שְׂרָרוֹת. וָואס זֵיי הָאבְּן גִעהַאט טְשִׁינִיס (דְהַיינוּ שְׂרָרָה שַׁאפְט) אוּן אָרְדֶערְס[12]. זֶענֶען זֵיי אַלֶע גֶעקוּמֶען. הָאט עֶר זֵיי מַשְׁפִּיל גִעוֶוען. אוּן הָאט בַּיי זֵיי אַוֶועקְגֶענוּמֶען זֵייעֶרֶע טְשִׁינִיס. אַפִילוּ דִי וָואס הָאבְּן גִעהַאט טְשִׁינִיס נָאךְ פוּן זַיין עֶלְטֶער זֵיידְן וָואס זֵיי הָאבְּן נָאךְ בַּיי אִים פַארְדִינְט[13]. הָאט עֶר בַּיי זֵיי אַלֶע אַוֶועקְגֶענוּמֶען. אוּן קְלֵיינֶע לַייט הָאט עֶר אוֹיפְגֶעהוֹיבְּן אוּן הָאט זֵיי גֶעמַאכְט אוֹיף זֵייעֶר אָרְט (פוּן דִי גְרוֹיסֶע לַייט) צְוִוישְׁן דִי שָׂרִים וָואס דֶער מֶלֶךְ הָאט אַרָאפְּגֶעוָוארְפְן. אִיז גֶעוֶוען דֶער אוֹנֵס (הַנַּ"ל) הָאט אִים דֶער מֶלֶךְ גֶעפְרֶעגְט וָואס אִיז דַיין שְׂרָרָה שַׁאפְט. הָאט עֶר אִים גֶעעֶנְפֶערְט מַיין שְׂרָרָה שַׁאפְט אִיז נָאר אַז אִיךְ זָאל מֶעגְן זַיין אַ יְהוּדִי בְּפֶרְהֶסְיָא פַאר דֶער טוֹבָה וָואס אִיךְ הָאבּ גֶעטָאן דַיין זֵיידְן[14]. הָאט דֶער מֶלֶךְ בַּיי אִים דָאס אַוֶועקְגֶענוּמֶען. אִיז עֶר וִוידֶער גֶעוָוארְן אַן אוֹנֵס.
דאס אוראייניקל דער לעצטער קעניג איז פארשניטן געווארן מיט גאר זיין זרע
[רעדאַקטירן]אַמָאל הָאט זִיךְ דֶער מֶלֶךְ גֶעלֵייגְט שְׁלָאפְן. הָאט עֶר גֶעזֶען אִין חָלוֹם וִוי דֶער הִימְל אִיז לוֹיטֶער. אוּן הָאט גֶעזֶען אַלֶע צְוֶועלְף מַזָלוֹת. (דְהַיינוּ דִי שְׁטֶערְן אִין הִימְל זֶענֶען גֶעטֵיילְט אוֹיף צְוֶועלֶעף חְלָקִים אַ קֶעגְן צְוֶועלְף חָדָשִׁים. אַ חֵלֶק שְׁטֶערְן אִיז אַזוֹי וִוי אַ לֶעמֶעלֶע דָאס אִיז דָאס מַזָל פוּן נִיסְן. אוּן דָאס מַזָל פוּן אִייר וֶוערְט אָנְגֶערוּפְן שׁוֹר דְהַיינוּ אַן אָקְס. אוּן אַזוֹי אִיטְלֶעכֶער חוֹדֶשׁ הָאט זַיין מַזָל) אוּן עֶר הָאט גֶעזֶעְן אַז שׁוֹר וָשֶׂה (דְהַיינוּ אַן אָקְס אוּן אַ לֶעמֶעלֶע) וָואס סֶע פַארְהַאנְדְן צְוִוישְׁן דִי מַזָלוֹת, לַאכְן זֵיי אוֹיס אִים. הָאט עֶר זִיךְ אוֹיפְגֶעכַאפְּט מִיט גְרוֹיס כַּעַס. אוּן אִיז זֵייעֶר דֶערְשְׁרָאקְן גֶעוָוארְן. הָאט עֶר גֶעהֵייסְן בְּרֶענְגֶען דֶעם סֵפֶר הַזִכְרוֹנוֹת (דְהַיינוּ דָאס סֵפֶר וָואס דָארְט אִיז אַלְץ פַארְשְׁרִיבְּן) הָאט עֶר גֶעזֶען אַז סֶע שְׁטֵייט דָארְט פַארְשְׁרִיבְּן. אַז דוּרְךְ שׁוֹר וָשֶׂה וֶועט זַיין זֶרַע פַארְשְׁנִיטְן וֶוערְן. אִיז אוֹיף אִים גֶעפַאלְן זֵייעֶר אַ גְרוֹיסֶער פַּחַד[15]. אוּן עֶר הָאט דָאס דֶערְצֵיילְט דִי מַלְכָּה. אִיז אוֹיף אִיר אוּן אוֹיף דִי קִינְדֶער אוֹיךְ גֶעפַאלְן אַ גְרוֹיסֶער פַּחַד. אוּן סֶע הָאט אִים זֵייעֶר גֶעקְלַאפֶּערְט דָאס הַארְץ. אוּן עֶר הָאט גֶערוּפְן אַלֶע פּוֹתְרֵי חַלוֹמוֹת. (דְהַיינוּ דִי וָואס קֶענֶען בַּאשֵׁיידְן חָלוֹם) אוּן אִיטְלֶעכֶער הָאט זִיךְ פּוֹתֵר גֶעוֶוען. אוּן עֶס אִיז אִים אָבֶּער גָאר נִישְט אַרַיינְגֶעגַאנְגֶען אִין דִי אוֹיעֶרְן. אוּן עֶס אִיז אוֹיף אִים גֶעפַאלְן זֵייעֶר אַ גְרוֹיסֶער פַּחַד.
אִיז גֶעקוּמֶען צוּ אִים אַ חָכָם. אוּן הָאט אִים גֶעזָאגְט. בַּאֲשֶׁר עֶר הָאט קַבָּלָה פוּן זַיין פָאטֶער. בַּאֲשֶׁר סֶע פַארהַאנְדִן שס"ה מִינֵי תַּהֲלוּכֹת הַשֶּׁמֶשׁ (דְהַיינוּ דְרַיי הוּנְדֶערְט מִיט פִינֶף אוּן זֶעכְצִיק גֶענְג הָאט דִי זוּן) אוּן סֶע פַארְהַאנְדְן אַן אָרְט וָואס אַלֶע דְרַיי הוּנְדֶערְט אוּן פִינֶף אוּן זֶעכְצִיק גֶענְג פוּן דֶער זוּן לַייכְטְן אוֹיף דֶעם אָרְט. אוּן דָארְט וַואקְסְט אַן אַייזֶערְנֶע רוּט[16]. אוּן וֶוער עֶס הָאט אַ פַּחַד, אַז עֶר קוּמְט צוּ דֶער רוּט. וֶוערְט עֶר נִיצוּל פוּן דֶעם פַּחַד[17] (אוּן אַזוֹי הָאט דֶער חָכָם גֶעזָאגְט דֶעם מֶלֶךְ) אִיז דָאס דֶעם מֶלֶךְ וואוֹיל גֶעפֶעלְן.
אוּן אִיז גֶעגַאנְגֶען מִיט זַיין וַוייבּ אוּן קִינְדֶער אוּן מִיט גָאר זַיין זֶרַע צוּ דֶעם אָרְט. אוּן דֶער חָכָם אִיז אוֹיךְ מִיט זֵיי גֶעגַאנְגֶען. אוּן אִין מִיטְן וֶועג שְׁטֵייט אַ מַלְאַךְ. דֶער מַלְאַךְ אִיז אַ מְמוּנֶה אוֹיף כַּעַס. וָוארְן דוּרְךְ כַּעַס בַּאשַׁאפְט מֶען אַ מַלְאַךְ הַמַשְׁחִית (דְהַיינוּ אַ מַלְאַךְ וָואס עֶר אִיז מַזִיק אוּן פַארְדַארְבְּט) אוּן דֶער מַלְאַךְ אִיז אַ מְמוּנֶה אִיבֶּער אַלֶע מַשְׁחִיתִים. אוּן דֶעם מַלְאַךְ פְרֶעגְט מֶען דֶעם וֶועג. וָוארְן סֶע פַארְהַאנְדְן אַ גוּטֶער וֶועג פַאר אַ מֶענְטְשְׁ. אוּן סֶע פַארְהַאנְדְן אַ וֶועג וָואס עֶר אִיז פוּל מִיט לֵיים[18]. אוּן סֶע פַארְהַאנְדְן אַ וֶועג וָואס עֶר אִיז פוּל מִיט גְרִיבֶּער. אוּן אַזוֹי אִיז פַארְהַאנְדְן כַּמָה וֶועגְן. אוּן סֶע פַארְהַאנְדְן אַ וֶועג. וָואס דָארְט אִיז פַארְהַאנְדְן פַייעֶר וָואס פִיר מַייל פוּן דֶעם פַייעֶר וֶוערְט מֶען פַארְבְּרֶענְט. (הָאבְּן זֵיי גֶעפְרֶעגְט דֶעם וֶועג דֶעם מַלְאַךְ. הָאט עֶר זֵיי גֶעזָאגְט דֶעם וֶועג וָואס דָארְט אִיז דָאס פַייעֶר) זֶענֶען זֵיי גֶעגַאנְגֶען (דְהַיינוּ דֶער מֶלֶךְ מִיט אַלֶע זַיין זֶרַע מִיט דֶעם חָכָם) אוּן דֶער חָכָם הָאט אַלְץ גֶעקוּקְט פַאר זִיךְ אַלֶע מָאל. אוֹיבּ סֶע דָארְט דָא דָאס פַייעֶר. וָוארְן עֶר הָאט גֶעהַאט אַ קַבָּלָה פוּן זַיין פָאטֶער אַז סֶע אִיז דָארְט פַארְהַאנְדְן דָאס פַייעֶר.
דֶערְוַוייל הָאט עֶר דֶערְזֶען דָאס פַייעֶר אוּן הָאט גֶעזֶען אַז סֶע אִיז דָארְט אוּמְגֶעגַאנְגֶען[19] אִין דֶעם פַייעֶר[20], מְלָכִים אוּן יְהוּדִים אָנְגֶעטָאן אִין טַלִית אוּן תְּפִילִין. הָאט דֶער חָכָם גֶעזָאגְט צוּם מֶלֶךְ. אִיךְ הָאבּ אַ קַבָּלָה. אַז פִיר מַייל פוּן דֶעם פַייעֶר וֶוערְט מֶען פַארְבְּרֶענְט, אִיבֶּער דֶעם וִויל אִיךְ נִישְט גֵיין וַוייטֶער. דוּ אַז דוּ וִוילְסְט, גֵיי. אוּן דֶער מֶלֶךְ הָאט זִיךְ גֶעטְרַאכְט. וַוייל עֶר הָאט גֶעזֶען אַז אַנְדֶערֶע מְלָכִים גֵייעֶן דָארְט אוּם, אִין דֶעם פַייעֶר וֶועט עֶר אוֹיךְ קֶענֶען גֵיין דָארְט. הָאט זִיךְ דֶער חָכָם אָנְגֶערוּפְן אִיךְ הָאבּ אַ קַבָּלָה פוּן מַיין טַאטִן. אִיבֶּער דֶעם וִויל אִיךְ נִישְט גֵיין. דוּ, אַז דוּ וִוילְסְט גֵיי דִיר[21]. אִיז דֶער מֶלֶךְ גֶעגַאנְגֶען מִיט גָאר זַיין זֶרַע. הָאט זֵיי גֶעכַאפְּט דָאס פַייעֶר. אוּן עֶר אִיז פַארְבְּרֶענְט גֶעוָוארְן מִיט גָאר זַיין זֶרַע. אוּן זֵיי זֶענֶען אַלֶע אוֹיסְגֶערִיסְן גֶעוָוארְן.
וִוי דֶער חָכָם אִיז גֶעקוּמֶען אַהֵיים אִיז גֶעוֶוען אַ וואוּנְדֶער בַּיי דִי שָׂרִים. וָואס דֶער מֶלֶךְ אִיז פַארְשְׁנִיטְן גֶעוָוארְן מִיט זַיין זֶרַע. עֶר הָאט דָאךְ זִיךְ גֶעהִיט פוּן אַ שׁוֹר וָשֶׂה פוּן וַואנֶען אִיז דָאס גֶעקוּמֶען וָואס זַיין זֶרַע אִיז פַארְשְׁנִיטְן גֶעוָוארְן מִיט אִים? הָאט זִיךְ דֶער אוֹנֵס אָנְגִערוּפְן: דוּרְךְ מִיר אִיז עֶר פַארְשְׁנִיטְן גֶעוָוארְן. וָוארְן דִי שְׁטֶערְנְזֶעעֶרס הָאבְּן גֶעזֶען (אַז דוּרְךְ אָן אָקְס אוּן אַ לֶעמֶעלֶע וֶועט זַיין זֶרַע אוֹיסְגֶערִיסְן וֶוערְן) אוּן הָאבְּן נִישְט גֶעוואוּסְט וָואס זֵיי זֶעעֶן. וָוארְן אַן אָקְס מַאכְט מֶען פוּן זַיין פֶעל תְּפִילִין. אוּן אַ לֶעמֶעלֶע מַאכְט מֶען פוּן דֶער וָואל צִיצִית צוּם טַלִית. אוּן דוּרְךְ זֵיי אִיז דֶער מֶלֶךְ אוֹיסְגֶערִיסְן גֶעוָוארְן מִיט זַיין זֶרַע. וָוארְן דִי מְלָכִים וָואס יְהוּדִים הָאבְּן אִין זֵייעֶר מְדִינָה יָא גֶעוואוֹינְט. וָואס זֵיי גֵייעֶן אָנְגֶעטָאן אִין טַלִית אוּן תְּפִילִין. אִיבֶּער דֶעם הָאבְּן דִי מְלָכִים יָא גֶעקֶענְט גֵיין אִין דֶעם פַייעֶר אוּן סֶע הָאט זֵיי גָאר נִישְט גֶעשַׁאט. אָבֶּער דֶער מֶלֶךְ וַוייל קֵיין יְהוּדִים וָואס גֵייעֶן אִין טַלִית אוּן תְּפִילִין הָאבְּן נִישְט גֶעטָארְט זִיצְן אִין זַיין מְדִינָה. אִיבֶּער דֶעם אִיז עֶר אוֹיסְגֶערִיסְן גֶעוָוארְן מִיט זַיין זֶרַע. אוּן דָאס הָאבְּן דִי שׁוֹר וָשֶׂה פוּן דִי מַזָלוֹת אוֹיסְגֶעלַאכְט אִים. וָוארְן דִי שְׁטֶערְנְזֶעעֶרס הָאבְּן גֶעזֶען אַז דוּרְךְ שׁוֹר וָשֶׂה וֶועט זַיין זֶרַע פַארְשְׁנִיטְן וֶוערְן, זֵיי הָאבְּן אָבֶּער נִישְט גֶעוואוּסְט וָואס זֵיי הָאבְּן גֶעזֶען אִיז דֶער מֶלֶךְ פַארְשְׁנִיטְן גֶעוָוארְן מִיט זַיין זֶרַע. אָמֵן כֵּן יֹאבְדוּ כָּל אוֹיבֶיךָ ה'.
רמזי המעשה
[רעדאַקטירן]לָמָה רָגְשׁוּ גוֹיִם. תְּרוֹעֵם בְּשֵׁבֶט בַּרְזֶל. דִי אַיזֶערְנֶע רוּט. נְנַתְּקָה אֶת מוֹסְרוֹתֵימוֹ וְנַשְׁלִיכָה מִמֶּנוּ עַבוֹתֵימוֹ. דָאס אִיז צִיצִית אוּן תְּפִילִין. דִי גַאנְצֶע מַעֲשֶׂה אִיז מְרוּמָז אִין דֶעם קַאפִּיטְל. אַז וואוֹיל דֶעם וָואס עֶר וֶועט עֶפֶּעס וִויסְן אִין דִי מַעֲשִׂיוֹת. וָואס זֶענֶען דאָךְ גְרוֹיסֶע סוֹדוֹת הַתּוֹרָה.
"לָמָּה רָגְשׁוּ גּוֹיִם וְכוּ'. תְּרֹעֵם בְּשֵׁבֶט בַּרְזֶל. פֶּן יֶאֱנַף וְתֹאבְדוּ דֶרֶךְ כִּי יִבְעַר" וְכוּ' (תְּהִלִּים ב). וְהַדְּבָרִים עַתִּיקִים וּסְתוּמִים מְאֹד כָּל זֶה שָׁמַעְתִּי. עוֹד מָצָאתִי קְצָת רְמָזִים מֵהַמַּעֲשֶׂה זוֹ בַּקַּפִּיטְל הַנַּ"ל. "נְנַתְּקָה אֶת מוֹסְרוֹתֵימוֹ" מוֹסֵרוֹת הֵם שֶׁל עוֹר, בְּחִינַת תְּפִילִין. "עֲבוֹתֵימוֹ" עֲבוֹת הֵם חֲבָלִים, בְּחִינַת צִיצִית, כְּמוֹ שֶׁדָּרְשׁוּ רַבּוֹתֵינוּ, זִכְרוֹנָם לִבְרָכָה פָּסוּק זֶה בְּמַסֶּכֶת עֲבוֹדָה זָרָה (דף ג:) עַל צִיצִית וּתְפִלִּין. "יוֹשֵׁב בַּשָּׁמַיִם יִשְׂחָק", כִּי הַשּׁוֹר וָשֶׂה שֶׁבַּשָּׁמַיִם שָׂחֲקוּ מִמֶּנּוּ. "אָז יְדַבֵּר אֵלֵימוֹ בְּאַפּוֹ וּבַחֲרוֹנוֹ יְבַהֲלֵמוֹ". הַכַּעַס וְהַבֶּהָלָה וְהַפַּחַד הַנַּ"ל, "וַאֲנִי נָסַכְתִּי מַלְכִּי עַל צִיּוֹן הַר קָדְשִׁי". אֶפְשָׁר הָרֶמֶז בָּזֶה, כִּי הַדְּמוּת אָדָם שֶׁהֶעֱמִיד הַמֶּלֶךְ הַנַּ"ל עַל הַר גָּבוֹהַּ אֶת זֶה לְעֻמַּת זֶה, כִּי הוּא כְּנֶגֶד הַמֶּלֶךְ עַל צִיּוֹן הַר הַקֹּדֶשׁ, כִּי שָׁם כְּלוּלִים כָּל חֶלְקֵי עוֹלָם וְכוּ', וְזֶהוּ "הַר" כַּנַּ"ל. "נָסַכְתִּי" לְשׁוֹן "נֶסֶךְ וַיִּצֹק". "שְׁאַל מִמֶּנִּי" כָּל הָעֵצוֹת כַּנַּ"ל. "גּוֹיִם נַחֲלָתֶךָ וַאֲחֻזָתְךָ אַפְסֵי אָרֶץ" לֶאֱחֹז יַחַד כָּל אַפְסֵי אָרֶץ, הַיְנוּ כָּל שִׁבְעָה חֶלְקֵי עוֹלָם וְכָל הַמְּלָכִים וְהַגּוֹיִם לְנַחֲלָה תַּחְתָּיו: "עִבְדוּ" זֶה צִיצִית. "בְּיִרְאָה" זֶה תְּפִלִּין. וְגִילוּ בִּרְעָדָה רְעָדָה הַנַּ"ל.
הערות שוליים
[רעדאַקטירן]- ↑ גוטס = נכסי דנידי, מטלטלים, סחורות, כל נכס או רכוש שאפשר להעבירו ממקום למקום.
- ↑ שארף = חד, מחודד, חריף, פקח, ממולח. צ"ע הלשון "שארף" בענינינו, לכאורה מתאים יותר לומר "שטארק". או "מיט מאכט", "מיט קראפט".
- ↑ פאלן = ליפול. אנפאלן = להתנפל, להתקיף.
- ↑ האב = רכוש, נכסים. האב ¬¬און גוטס = רכוש, נכסים.
- ↑ האט זיך דער מלך אנגערופן. המילה "זיך" לא מובנת. אנרופן = לקרא. אנרופן זיך = הקרא.
- ↑ טון = טאן.
- ↑ יש ז' מיני מתכות: זהב וכסף חסד וגבורה. נחשת ת"ת. בדיל נצח. עופרת הוד. כסף חי הוא יסוד, ולכן נקרא חי. ברזל מלכות. (חסד לאברהם). זהב = גאלד. כסף = זילבער. נחושת = קופער. בדיל = צין. עופרת = בליי. כסף חי (כספית) = קוועקזילבער. ברזל = אייזן.
- ↑ אייזנווארג = כלי ברזל.
- ↑ ווייל ער פלעגט אויספרעגן דעם מענטש, צי ארויסגיין צו דער מלחמה צי נישט. און אזוי ער האט געוואוסט צי ער וועט געווינען צי נישט. (ווי האט מען פלעגט אויספרעגן ביי אורים ותומים).
- ↑ אוקאזין = פקודות.
- ↑ יעדניראל = קצין צבא.
- ↑ ארדער = אות הצטיינות.
- ↑ פארדינט = השתכרו, הרוויחו.
- ↑ ער מיינט צו זיין עלטער-זיידע.
- ↑ צ"ע שנראה שהוא לא ידע שע"י שור ושה זרעו יהיה נכרת, והרי לעיל הוא צוה "אַז עֶס זָאל זִיךְ נִישְט גֶעפִינֶען אִין זַיין מְדִינָה קֵיין אָקְס אוּן קֵיין שָׁאף. כְּדֵי זַיין זֶרַע זָאל נִישְט קֶענֶען פַארְשְׁנִיטְן וֶוערְן".
- ↑ מטה, מקל, ענף, של ברזל.
- ↑ צ"ע מה יעזור שהוא ינצל מהפחד כדי שזרעו לא יכרת.
- ↑ טיט
- ↑ אומגיין = הלוך הנה והנה, התהלך.
- ↑ "און האט געזען אז סע איז דארט אומגעגאנגען אין דעם פייער" וכו'. משפט זה הוא בלי משמעות. או שיכתבו "און האט געזען אז דארטן זענען אומגעגאנגען אין דעם פייער" וכו'. או "און האט געזען אז דארט גייען אום" וכו'.
- ↑ גיי דיר = לך לך.