אריינפיר אין חסידות
- דער ערשטער קאפיטל: אריינפיר אין חסידות:
אריינפיר אין חסידות - - אריינפיר אין חסידות המשך - - צוריק צו אריינפיר אין חסידות און דער וועג פון חב"ד
יש און אין אין חסידישן וועלט-באנעם
[רעדאַקטירן]עס ווערט געזאגט אין דער הקדמה צו ליקוטי אמרים פון מעזריטשער מגיד:
"אומעטום איז פאראן דאס חיות פון דעם באשעפער, ווארום אין איטלעכער זאך איז דא א טעם אדער א ריח אדער א געשטאלט, אדער אהבה, צי אן אנדער מין איינגעשאפט, און ווען מיר טוען אויס יענע איינגעשאפט פון דער גשמיות און מער באטראכטן זי, זעען מיר דאך באשיינפּערלעך, אז מיר נעמען עס אויף שוין נישט מיט די חושים, נאר מיט דער השגה און מיט דער נשמה אליין, הייסט עס דאך, אז דאס איז א גייסטיקער ענין, און אז דאס חיות פון דעם באשעפער לעבט אין יענעם גשמיותדיקן קעגנשטאנד אזוי ווי א נשמה אין א גוף".
די כוונה דערפון איז: א מענטש זעט, למשל, א שיינע פרי און האט פארגינגען דערפון. די פרי איז א גשמיותדיקע, א חושימדיקע זאך. קוים אבער טראכט ער וועגן איר, דערמאנט זיך אין איר, שטעלט זיך פאר אין געדאנק – איז עס שוין א פּראצעס א גייסטיקער, די ממשותדיקייט איז אוועק און ס'בלייט דער ציור, די פארשטעלונג. און דאס די רויע פארשטעלונג – קאנען מער נאך באטראכטן ווי אן אקט פון די חושים. אבער דער מענטש גייט ווייטער. ער אנאליזירט זיין פארשטעלונג – און ער זעט אין דער מחשבה די פרטים, וואס שטעלן די פרי צונויף: דער מין, וואס די פרי געהערט צו אים, איר אויסזען, איר קוואליטעט, איר טעם, איר ריח. ווען ער טוט דאס – האט דאס שוין מיט די חושים גארנישט צו טאן. דאס איז שוין א נשמה זאך. די נשמה דעקט אויף דעם געטלעכן ניצוץ, דאס באהאלטענע חיות, דאס רוחניותדיקע פון דער פרי – צי פון יעדער אנדערער זאך. מיט אנדערע ווערטער: זי באנעמט דעם אין פון זאכן. דער אין איז דאס עצמדיק גייסטיקע פון דער זאך, וואס ווערט דערקענט, און צוגלייך אז עס דאס עמצדיקע פון דער נשמה, וואס דערקענט.
דער אַיִן הויבט זיך אן ביי יעדן מענטש דארט, וואו עס ענדיקט זיך זיין שכלדיקע השגה, וואס איז פארבונדן מים די חושים, און ס'הויבט זיך אן זיין העכרערע השגה, די נשמהדיקע.
דער אַיִן איז דאס אינערלעכסטע פון דער יצירה. עס איז דער וואונדער-אויפגלאנץ, דער סאָמע רחניותדיקער מאמענט, וואס דו קאנסט פאר אים קיין נאמען נישם האבן, און דערפאר רופסטו אים אין.
דו קענסט יענעם מאמענט נישם ארומצוימען, נישם ארייברענגען אין די גרענעצן פון ציים און ארט. ער פארבינדט תמיד קאנטראסטן. די קאנטראסטן זיינען אין דעם "יש", אין דעם אַיִן ווערן זיי אויסגעגלייכט און באהאפטן.
"די חכמה - ווערט געזאגט אין דעם אויבנדערמאנטן ספר, - בינדט – צונויף און פארמיטלט דעם שלום צווישן קעגנזאצן. אן איר וואלטן פייער און וואסער נישט געקענט עקזיסטירן אויף דער וועלט צוזאמען. זיי זיינען פאראן דערפאר, וויל די חכמה איז צווישן זיי און זיי זעען דעם אין וואס אין איר"...
און ווייטער: "יעדע זאך אויף דער וועלט, ווען מ'פירט זי צו צו איר שורש, קאן פארקומען אין איר אן אומבייט, א פאראנדערשונג... דאס קערנדל וייץ וואקסט נישט ביז עס פאלן נישט קיין רעגנס און פארענדערן נישט זיין געשטאלט אזוי, אז עס ווערט אין דער בחינה פון אין, וואס דאס איז די בחינה פון חכמה, ווי עס שטייט: כולם בחכמה עשית".
און אין "שערי היחוד והאמונה" פון ר' אהרן פון סטאראסעלע, דעם תלמיד פון הרב מליאדי (די כללות היחוד), לייענען מיר "יעדע זאך, וואס ווערט פארענדערט פון איין מהות צו אן אנדער מהות, ווערט דער צונויפטרעף פון אט די מהותן אנרופן פלא (וואנער) און אויפן לשון פון די מקובלים איז עס כתר עס הייסט: דער כוח, וואס בינדט-צונויף צווי קעגנזאצן און פאראייניקט זיי אין א וווענדערלעכער אחדות".
מ'דארף דא ברענגען די ווערטער פונעם ראב"ד אין זיין פירוש צום ספר יצירה, ווארום די חסידים פארורפן זיך אפט אויף זיינע ווערטער אין דעם ענין פון "יש ואין". ער זאגט:
"דער חומר-היולי (דער אור-שטאף, דער אין – ה. צ.) איז נישט פאטענץ (כוח) און נישט ממשות (פועל), נאר עפעס, וואס איז צווישן זיי ביידן, און ער איז דער אנהייב און באגין פון אלע עקזיסטירנדיקע, און אלדאס פאראנענע, פון כתר-עליון און נידעריקער, איז פאראן נאר מחמת דעם אמת פון זיין פאראן-זיין, און ער איז נישט אין דער בחינה פון עקזיסטענץ אדער אונטערגאנג מחמת ער איס ער אור-באגין פון מציאות".
קומט אויס אז אין תוך איז ער – דער אין – גאר דער אמעתער יש, די אמתע עיקרדיקע רעאליטעט. דאס, ווידער, וואס מענטשן רופן אן יש, די נגלהדיקע רעאליטעט, וואס וועט געזען מיט די קרעפערלעכע אויגן און איז דערקענבאר פארן מענטשלעכן שכל, איז א רעאליטעט אן אפגעדאכטע, א וועלט טעות, וואס מ'דארף אים איינזען, מבטל מאכן און זיך באפרייען פון אים.
אין דער מאס, וואס דער מענטש דערקענט דעם אין, אין אלדאס עקזיסטירנדיקע, דעם געעטלעכן תוך, אין דער מאס ווערט ער נענטער מום אמת. ער הויבט-אויף די מאסקע און זעט דעם מלך אין זיין הערליכקייט, דאס ליכט פון אין סוף.
"השם יתברך, – ווערט געזאגט אין "פרי הארץ" – האט באשאפן א יש פון אין, און דער עיקר דערפון איז געווען, אז דער צדיק זאל מאכן אן אין פון דעם יש".
"אלץ וואס דער מענטש זעט מיט זיינע אויגן, – זאגט דער בעל התניא, – הימן און ערד, אלץ איז נישט מער ווי לבושים פון דעם הייליקן מלך".
צמצום אין קבלה און צמצום אין חסידות
[רעדאַקטירן]די וועלט איז באשאפן געווארן פון אין. ווי אזוי-זשע איז דער אין געווארן א יש? די דאזיקע פראגע פאלט-אפ ווי נאר מיר באגרייפן, אז דער אין איז דער סאמע עצם פון דער רעאליטעט, ווען מער זעען אים ווי דעם כתר עליון, ווי דאס וואונדער, דעם "פלא" אין אלדאס באשאפענע.
מ'קען אבער נאך אלץ פרעגן: אויב דער יש, דער נגלה, דאס אויסערלעך מאניפעסטירטע, איר אן פדאכטעניש, מחמת אין תוך איז עס נישט עפעס אנדערש ווי דער געטלעכער אין – טא ווי אזוי איז דער יש פונדעסטוועגן געווארן באזונדערע זאך? ווי איז שייך אז מיר זאלן זיך אים פארשטעלן ווי אן אמתע רעאליטעט?
אנדערש געזאגט: אויב די וועלט איז נשיט מער ווי אן אחיזת עינים – טא ווי אזוי, אויף וואס פאר 8אןאופן איז די אחיזת-עינים געווארן? דורך וואס פאר א וועג איז זי געקומען?
אויף דערדזיקער פראגע ענטפערט די קבלה: דורך צמצום. אבער וואס איז צמצום?
לויט דער שיטה פון דעם אר"י איז דער ענין פון צמצום אזא: ווען ס'איז אויפגעקומען אין דעם ווילן פון דעם מאציל (עמאנאטאר) צו באשטפן די וועלטן, איז נישט געווען קיין פרייער פלאץ, וואו די וועלטן זאלן זיך קאנען געפינען, ווארום דאס ליכט פון דעם מאציל איז פארשפרייט געווען גאר אין סוף. האט ער דעריבער מצמצם געווען (אייגעשרענקט) דאס ליכם זיינס, האט צוגענומען די ליכטיקייטן פון דעם מיטל-פונקט און האט זיי אוועקגערוקט אן א זייט, און אזוי ארום איז געווארן א פרייער פלאץ (מקום פנוי) פאר די וועלטן.
אבער אויך דא קאן מען פרעגן: גאט איז דאך אלץ, נישטא קיין ארט וואס זאל זיין ליידיק פון אים (לית אתר פנוי מניה), היינט וואס הייסט עס, אז יענע אורות, יענע ליכטיקייטן, זיינען אוועקגערוקט געווארן אן א זייט? ווי אזוי נאך אלעמען, האט יענער מקום פנוי, יענער פרייער פלאץ, געקאנט געשאפן ווערן?
נאך עפעס: לאמיר זיך פארשטעלן, אז עס איז געאמכט געווארן, געשאפן געווארן, א פלאץ כדי עס זאלן זיך דארט, אין יענעם מקום-פנוי, געפינען די וועלטן. ווי אזוי אבער השם יענער פלאץ געקאנט עקזיסטירן? סיידן מיט דער קראפט פון גאט (ווארום ס'איז דאך, ווי געזאגט, "לית אתר פנוי מניה"). אויב אזוי – איז דאך ווידער אלץ ווי פריער. קומען מיר דאך צוריק צו דער קשיא: ווי אזוי און פון וואנען נעמט זיך די פארשטעלונג וועגן דער אמתער רעטליטעט פון דעם מאניפעסטירטן יש? ווי אזוי איז מעגלעך געווארן, מיר זאלן באטראכטן די וועלט ווי עפעס אנדערש פון גאט? ווי אזוי איז דער טעות געווארן א טעות ז פונווונען די פארבלענדעניט?
דעם ענטפער האט געגעבן חסידות.
דעם ענין פון צמצום האט חסידות (חב"ד האט פאר דעם ענין א באזונדערן אויסטייטש, אבער דא רעדן מיר פון אלגעמיין-חסידישע פריציפן). דערקלערט אויף אזא מין שטייגער. דער צמצום איז נאר לגבי אונדז, לגבי די באשאפענע. דער באששפער, דער מאציל העליון, האט באשאפן זאכן פארשידענע און אפגעזונדערטע, כדי דער
מענטש זאל זיי קענען תופס זיין, מקבל זיין. ער האט אלץ צוגעפאסט צו די מעגלעכקייטן פון דעם אויפנעמער. עס איז דאסדעלבע, א שטייגער, ווי ווען א פאטער איז מסביר עפעס א טיפן ענין פאר דעם קליינעם זון זייינעם. פארקלענערט ער, באגרענעצט און איז מצמצם זיין אייגענעם פארשטאנד און פאסט אים צו, צו דעם קליינעמס השגה. דער פארשטאנד איז דער זעלבער, זיין גרויסקייט דיזעלבע, נישט מער: ער נידערט פון זיין הויכער מדרגה צו א מדרגה א באגרענעצטער.
די אחיזת-עינים פון דער וועלט קומט, הייסט עס, צו-שטאנד אויף אזא אופן: דאס קינד, ווען עס איז שופע אויף אים די גרויסע מחשבה פון זיין פאטער, נעמט זי אויף, די מחשבה, אויף זיין אייגענעם שטייגער, - אויף א שטייגער א קליינעם, א בצמצומדיקן.
אנדערש געזאגט: ווען די באשאפענע זעען די וועלט, זיינען זיי תופס נאר די דרויסיקייט, די לבושים, די חיצוניות פון זאכן, און זיי מיינען, אז דאס איז אלץ.
מיר ווייסן נאך אבער פארט נישט: ווי אזוי איז דער אחד, די געטלעכע איין-און-איינציקייט, געווארן א פילקייט? ווי אזוי זיינען פון דער אייציקייט אויפגעקומען אזוי פיל פארשיידנקייטן און באזונדערקייטן? גוט, דער צמצום איז יענער אקט, וואס דורך אים ווערט מעגלעך, אז דער יש, די מאניפעסטירטע, נגלהדיקע וועלט, זאל אויסזען ווי א זעלבשטענדיקע זאך אן אפגעטיילטע פון גאט. אבער דאס גיט נאך אלץ נישט דעם שליסל צו פארשטיין די פילפאכיקייט – און די באזונדערקייט, די 'פערזענלעכקייט פון יעדער זאך. ווארום נישט נאר א וועלט זעען מיר, נאר אויך פרטים אן א שיעור און אן א סוף, און יעדער פרט, פון דעם גרעסטן ביז דעם קלענסטן, זעט-אויס ווי א וועלט פאר זיך, ווי א וועזן וואס עקזיסטירט מיטן אייגענעם כוח. ווי אזוי זשע האט געקאנט קומען דערצו? ווי אזוי האט זיך דער איינציקער "אלץ" צעשפליטערט און צעברעקלט אויף די קלענסטע חלקים? אויף דעם האט חסידות אן ענטפער.
וועלט-ווילן און שבירת הכלים
[רעדאַקטירן]חסידות, די טאכטעד פון דער קבלה, באנוצט זיך, ביים ענטפערן אויף דער פראגע, מים דעם באגריף: שבירת הכלים (כלים-צעברעכונג), נאר אויך דער דאזיקער באגריף קריגט א, חסידות א באזונדערן איוסטייטש.
מקובלים האבן דעם ענין דערקלערט אזוי: די כלים – די פארמען – האבן נישט געקאנט אויסהאלטן די גוואלדיקע שפע פון דעם געטלעכן אינהאלט, פון דעם אייביקן ליכט, וואס האט אין זיי אריינגעשטראמט בעת דעם אקט פון באשאפונג. האבן די כלים געפלאצט, צעבראכן געווארן, און דערפון - די צעשפליטערונג.
חסידות דערקלערט דעם ענין פנימיותדיקער. די דערקלערונג גופא איז גענומען פונעם זוהר, אבער חסידות טייטשט עם איבער אויף אן אייגענעם אופן.
מיר וועלן אנהייבן דערפון, וואס מיר וועלן פרואוון אנאליזירן דעם ענין פון ווילן.
וואס איז דער באהאלטנסטער, צוגלייך נאטירלעכסטער און עצמיות-דיקסטער ווילן פון אלדאס פאראנענע? דער ווילן צו עקזיסטירן. וואס איז דער מהות פון אט דעם ווילן? לויט שפינאזאן איז דער דאזיקער ווילן א מין אינערטע קראפט: דערפאר, וואס א זאך איז פאראן, דערפאר, וואס זי איז פול מיט דעם געפיל פון איר עקזיסטענץ; האט זי מורא פאר דעם אויפהערן.
איז געקומען שאפענהויער און האט אויפגעוויזן, אז דער ווילן צום לעבן, וואס ער איז וער אינערלעכער אבסאלוטער תוך פון דער גאנצער רעאליטעט, פארקערפערט זיך אין יעדן פרט אויף אז אינדיווידועלן שטייגער. דער זעלבער וועלט-ווילן, וואס שאפט די אילוזיע פון עקזיסטענץ בכלל, שאפט אויך די אילוזיע פון פריוואט-עקזיסטענץ; פון באזונדער-זיין, דאס איז שוין דער ווילן נישט קיין קראפט פון אינערציע, ווי ביי שפינאזאן, נאר א קראפט אן אקטיווע.
לויט ניטשען איז דער סאמע אינערלעכער מהות פון דעם אינדיווידואום, פון דעם באזונדערדיקן פרט, טאקע ווידעראמאל דער ווילן, אבער נישט דער ווילן צום קיום, נאר דער ווילן צו מאכט. אויב מ'זאל עס נישט פארשטיין וואולגאר, איז דער טייטש דערפון: דער ווילן צו רעאליזירן דעם איך, ארויסצוברענגען אלע אינערלעכע מעגלעכקייטן, ארויסווייזן אלע באהאלטענע כוחות און זיי שטארקער מאכן פון אנדערע.
אט דער בוים ביי מיין פענצטער, – זאגט אסקאר וויילד, – וואס וויל ער? ער וויל אנטפלעקן דעם איך זיינעם...
דער ווילן צו "מאכט", ד"ה דער ווילן צו איך-אנטפלעקונג, צו כוחות-אנטפלעקונג, איז דער סוד פון דעם פרט, פון דער פערזענלעכקייט, פון דער יחידישאפט.
אבער גראד דאס, ניטשע און אנדערע מאדערנע האבן געזען אין דעם שיינקייט און מאכט, – דער איך, די אינדיווידאליטעט, די "רעאליזירונג" פון דער פערזענלעכקייט, – איז אין חסידות דער חטא פון דער וועלט, די געפאלנקייט אירע, די ירידה, די שבירת-הכלים. "מלכות", דער ווילן צו "מאכט" אין דעם זין פון "אנטפלעקונג, געהערט נאר צום אמתן מלך, צום באשטפער, אבער אזוי ווי אויך דסט באשאפענע באגערט צו הערשן, צו אנטפלעקן מאכט פון מלכות, איז עס צעשפליטערט געווארן אויף אומצאליקע קליינע חלקים, וואס יעדער איינער פון זיי זאגט! "אנא אמלוך' – איך וועל הערשן... און טאקע דאס איז די נפילה.
"דער עיקר פון דער שבירה (דער צעברעכונג, דער צעשפליטערונג) נעמט זיך דערפון, וואס יעדער איינער זאגט: איך וועל הערשן. די מידה (קאטעגאריע) פון מלכות איז שייך נאר ביי עפעס, וואס איז לחלוטין זעלבשטעדיק אין דארף צו קיין שום אנדער זאך נישט אנקומען, און דאס איו מעגלעך נאר לגבי גאט אליין. אלע דארפן זויגן פון דעם שורש, פון דער געטלעכקייט, און אין אנהויב, ווען די מידות האבן זיך גענומען ציען פון דעם שורש אלקות, איז געווען אין זיי די מידה פון "אני אמלוך", – איך וועל הערשן, – אזוי ווי עס איז אין דעם שורש גופא, ווארום דארט, אין דעם שורש, איז דאך די דאזיקע מידה טאקע שייך... שפעטער אבער, ווען די מידות זיינען שוין פון דעם שורש ארויטגעצויגן געווארן, איז שוין די דאזיקע מידה געווען געווען שייך צו זיי – זיינען זיי אפגעריסן געווארן פונעם ווארצל און זייער חיות האט אויפגעהערט".
דער ענין פון "מלוא כל הארץ כבודו"
[רעדאַקטירן]מיר האבן געזען, אז חסידות באנעמט דעם ענין צמצום אויף איר אייגענעם שטייגער: די געטלעכקייט האט נישט באזייטיקט איר ליכטיקייט אויף אן אמת, זי האט נאר צוגעפאסט איר ליכט צו דער השגה און צו די אויפנאם-כלים פון דעם באשאפענעם. מיר האבן דא נישט צו טאן מיט א פרייוויליקער באגרענעצונג פון דער געטלעכקייט, נאר מיט א באזונדערן סארט אנטפלעקונג פון דער געטלעכקייט , אן אנטפלעקונג, צוגעפאסט צו די אויפנאם-פעאיקייטן פון דעם בן-אדם.
אבער אין דער צייט וואס די חסידים טייטשן דעם ענין צמצום נישט אזוי דירעקט, ווי דאס טוען מקובלים, טייטשן זיי דעם "מלא כל הארץ כבודו" דווקא דירעקט און פשוטו-כמשמעו.
דער ווילנער גאון און זיינע פארגייער טייטשן "כבודו" אין דעם זין, אז דאס מיינט מען גאטס השגחה איבער דער וועלט (כבודו – היינו השגחה), חסידות אבער טייטשט דעם "כבודו" בוכשטעבלעך, דאס הייסט: גאט איז אומעטום, זיין הערלעכקייט פילט אן אלץ. אלץ וואס דו זעסט, וואס דו הערסט, וואס דו פילסט, וואס דו באנעמסט, – אלץ איז אלקות, אלץ איז געטלעכקייט.
פארוואס איז עס אזוי?
עס איז הא בהא תליא – איינס מיטן צווייטן פארבונדן, איינס פון אנדערן אפהענגיק. טאקע דערפאר, ווייל חסידות טייטשט שוין גארנישט פשטותדיק דעם ענין צמצום, טייטשט זי פשטותדיק דעם ענין "כבודו". אזוי ווי די באזייטיקונג פונעם ליכט איז נאר לגבי אונדזער השגה, אבער נישט אן אקט אן אביעקטיווער, נישט עפעס, וואס איז פארגעקומען אין דער אמתן, קומט דאך אויס, אז די געטלעכקייט געפינט זיך פונקט אזוי אין די סאמע אוטערשטע ווי אין די סאמע העכסטע מדרגות.
זאגט דעריבער א גרויסער רבי: (ליקוטי תורה פון ר' נחום טשערנאבילער).
"ווען דו קומסט אויף דער וועלט, קוקסטו אויף דעם באשעפער... און ווען דו רעדסט מיטן מענטש – רעדסטו מיט דער נשמה זיינער"...
און דער בעל שם-טוב האט געזאגט:
"אל-עולם" - דאס הייסט, אז די בחינה פון אל (גאט) איז די בחינה פון עולם (וועלט), און פארקערט...
דאס הייסט נישט, פשרשטייט זיך, אז די וועלט איז גאט, ווי עס קימט אויס לויטן פאנטעאיזם פון א שפינאזא, דאס הייסט גאר עפעס אנדערש דהיינו, אז אין תוך איז די וועלט נישט בנמצא, אז זי עקזיסטירט נאר לגבי דעם מענטש, דעם אויפנעמער, דעם מקבל, נישט פאר זיך אליין, נישט ווי עפעס, וואס איז זעלבשטענדיק און אנדערש פון גאט.
"ווען דאס אויג וואלט געקאנט זען און משיג זיין דאס גייסטיקייט, דעם אינערלעכן חיות אין יעדער באשאפענער זאך, א חיות, וואס שטראמט אריין אין איר פון גאטס אטעם, וואלט זיך דאס גשמיות פון דעם באשאף, זיין חומר, זיין ממשותדיגקייט, בכלל נישט אנגעזען". (ליקוטי תורה פון ר' נחום טשערנאבילער).
גאט, וועלט און דער פראצעס פון מעלה-זיין
[רעדאַקטירן]די וועלט - די וועלט-צעשפּליטערונג - איז אן אחיזת-עינים. עס איז אן אפּדאכעניש. אבער די אפּדאכעניש וויל דווקא זיין א יש, און טאקע דער איינציק אמתער יש, די רעאליטעט. הויבט זיך אן די דראמע פון פירור, פון פונאנדערשייד. עס איז א דראמע פון ליכט און פינצטערניש: אט צעשיידונג, אט באהעפטונג.
דער זוהר און אלע ספרי קבלה זיינען פול מיט די טיפסטע געדאנקען-בילדער ארום דעם ענין פון "יחוד קודשא בריך הוא ושכינתיה". וואס מיינען די מקובלים מיט קודשא בריך הוא און וואס מיינען זיי מיט שכינה? קודשא בריך הוא איז זעיר אנפין (די זעקס מידות אדער ספירות: חסד, גבורה, תפארת, נצה, הוד, יסוד). שכינה, ווידער, איז די מידה - אדער ספירה - פון מלכות.
זעיר אנפין איז דער סכום פון די מידות, וואס דורך זיי פירט גאט אן מיט דער וועלט (הנהגה). דא זיינען די מידות אין זייער ריינער עקזיסטענץ. ערשט דודך דער שכינתא תתאה, דורך מלכות, ווערן די מידות אנטפלעקט, ווערן זיי ארויסבאוויזן און מאניפעסטירט. שכינה ווערט אויך אפט גערופן דיבור און מאמר, ווייל דאס ווארט איז די אנטפלעקוגג פון דער אינעווייניקסטער מחשבה.
אבער אונטער קודשא בריך הוא ווערט אויך אפט פארשטאנען נישט זעיר אנפין, נאר די מידה – אדער ספירה - פון תפארת. "יחוד קודשא בריך הוא ושכינתיה" – די באהעפסוגג פון מלכות מיט תפארת – קריגט דענסטמאל א זין אן עסטעניש-מיסטישן. עס הייסט אייגנטלעך; די באהעפטונג פון גאט-שיינקייט מיט וועלט-שיינקייט.
"תפארת" איז – די ריינע געטלעכע שיינקייט; "תפארת" האט מיט דער וועלט נישט צו טאן; "שכינה" איז מיט דער וועלט, אין דער וועלט און נאר אין איר . אמאל איז די וועלט אינגאנצן פאראייניקט מיט גאט. דאן ווערט שמחה וששון אין אלע עולמות עליונים. די געטלעכע שיינקייט שיינט העל, אפן, קלאר פאר אלעמען און אין אלעמען. עס ווערט אלץ אויסגעלייטערט, אויפגעהויבן. עס קומט דענסטמאל פר דער "יחוד קדושא בריך הוא ושכינתיה", די פאראייניקונג פון גאט און וועלט, גאט און מענטש, הימל און ערד. עס טרעפט, אבער, אז די וועלט איז פינצטער, דערווייטערט פון שעפער, פארשלאסן אין זיך, אפגעטיילט. דאן קומט פאר דער "פירוד" (אפשייד). די שכינה ווערט דערווייטערט פון "קודשא בריך הוא".
גרויס איז דאן דער צער פון דער שכינה. די שיינקייט זוכט איר געטלעכן שורש, וויל דערהויבן ווערן, אויסגעלייזט ווערן; זי איז, אבער, אין דער וועלט פארזונקען, די וועלט-פינצטערניש נעמט זי ארום, די וועלט-קייטן בינדן זי. זי איז ביי דער וועלט אין געפענקעניש, זי קאן צו זיך נישט קומען, זי קאן פון איר צרה נישט באפרייט ווערן.
נאר וואס שטארקער דער צער, ווערט אויך גרעסער די בענקשאפט נאך דער געטלעכער שיינקייט. עס ווערט גרעסער די בענקשטפט און עס הייבן אן ביסלעכווייז די קייטן אראפפאלן, עס הייבן אן פליגלען וואקסן.
דער צער ווערט פארוואנדלט אין בענקשטפט, די בענקששפט – אין באגער-פארשטעלונגען. די באגער- פארשטעלונגען – אין אלץ גרעסערער נאענטקייט צו גאט. ביסלעכווייז, ביסלעכווייז הויבט אן די שכינה באפרייט צו ווערן פון די וועלט-קייטן. עס הויבט ווידער אן פארקומען דער יחוד: פון אנהויב מאמענטנווייז, דערנאך אלץ מער און אלץ עפטער, און דער גרויסער טאג פון דורכאויסיקן איינס-ווערן קומט אלץ נענטער און נענטער.
און ניצוצי-קדושה – פונקען פון הייליקייט - זיינען איבער גאר דער וועלט צעשפרייט און צעווארפן. אומעטום געפינען זיי זיך, אומעטום, אפילו אין די נידעריקסטע, די פינצטערסטע, די שמוציקסטע ערטער. מען דארף נאר קאנען אויפקלייבן זיי, צוזאמענשטעלן זיי, אויפשטעלן פון זיי א קומה שלמה, א גאנץ געשטאלט, – און דענסטמאל קומט דער דורכאויסיקער יחוד פון גאט און וועלט ,אזוי, אז עס פאלן אפ אלע מחיצות און עס ווערט אפגעשאפט די אחיזת-עינים.
ווי זשע קלייבט מען צונויף די צעווארפענע, צעזייטע און צעשפרייטע ניצוצי קדושה? ווי שטעלט מען זיי צונויף אוז ווי מאכט מען פון די אומצייליקע פארשיידנקייטן – איינס?
דערמיט פארנעמט זיך קבלת-האר"י, דערמיט פארנעמט זיך אויך חסידות.
דא אין חסידות, נעמט עס אן די פארם פון "העלאת המחשבות הזרות" – דער פראצעס פון אויפהייבן, פון צוריקפירן צום געטלעכן שורש, די שלעכטע, די געפאלענע מחשבות.
דער וועג איז אפילו, לויט אייניקע פארשטייער פון חסידות, זייער א סכנהדיקער. דער גרינדער פון ח"בד, דער בעל-התניא, זאגט אן, מ'זאל זיך מיט אויפהייבן די מחשבות זרות נישט פארנעמען. אויף יענע חסידישע כתבים, וואס פארנעמען זיך מיט דעם ענין, זאגט ער, אז זייערע מחברים האבן שלעכט פארשטאנען דעם בעל-שמ'ס כוונה. רבי נחמן בראצלאווער הייסט די גרויסע צדיקים אדער, בעסער געזאט, דעם גרעסטן צדיק (וואס ער איז בבחינת משה משיח) דערין עוסק צו זיין. פאר אלע אנדערע האט ער אבער, אן אנדער כלל: אל תכנם עם פיתוייך בטוען ונטען (זאלסט נישט אריין אין טענות ומענות מיט דיינע דיך-איינרעדנדיקע, דיך-לאקנדיקע געדאנקען). און דאך איז דער ענין פון אויפהויבן די מחשבות זרות ביים בעש"ט געווען איינער פון די גרעסטע עיקרים.
כדי צו פארשטיין עס ווי געהעריק, מוז מען זיין באקאנט, כאטש אין אלגעמיין, מיטן בעש"טס מיינונג וועגן גוטס און שלעכטס.
אויסער גאט איז גאר נישטא. אלץ, אלץ איז גאטהייט, וואס דו הערסט, וואס דו זעסט, וואס דו פילסט, וואס דו טראכסט. אין גוטס און אין שלעכטס, אין פרייד און אין ווי, אין הויך און אין דער נידער, אין גרויס און אין קליין, אין שיין און אין מאוס - אומעטום איז די גאטהייט. דא שיינט זי אפן, דארט איז זי פארבארגן און באהאלטן, זי איז, אבער, אומעטום גלייך פאראן.
אלץ איז אותיות פון דער תורה, צרופים פון גאטס געדאנק, פארשידענע דערשיינונגען פון איין זאך, פארשידענע איברים פון איין גוף; דער גרויסער מלך איז אין דער גאנצער וועלט אנטדעקט, אלע זיינען זיינע און ער איז אלעמענס.
ווען אלץ איז גאטהייט, צי קאן מען רעדן פון שלעכטס, פון אומריינקייט? אז אומעטום איז גאט גלייך פאראן, קאן מען דען חלוקים מאכן? קאן מען דען זאגן: דאס איז גוט און דאט איז שלעכט, דאס איז כשר און דאס טריף, דאס איז ריין און דאס איז אומריין? איז דען נישט אלץ גלייך? זיינען דען נישט אלע אברים גלייך?
לויט שפינאזאן זיינען גוטס און שלעכטס ריין מענטשלעכע פארשטעלונגען. אזוי ווי מענטשן האבן נישט קיין פולקאמע (אדעקוואטע) אידייען, דאכט זיך זיי, אז דאס איז גוט און דאס שלעכט. דער אלוועלטלעכער עצם איז נישט שלעכט און נישט גוט. מענטשן ליבן און האסן, פרייען זיך און טרויערן, ליידן און שטארבן – צו גאט האט עט נישט.
שפינאזאס גאט איז אן לעבן - א בלויזע אידייע. מיט דעם לעבן און די ליידן פון דעם מענטש האט זיין גאט – די אידייע זיינע – קיין שייכות נישט. דאס איז דער רעזולטאט פון פאנטעאיזם.
די, וואס רעדן וועגן א חסידישן פאנטעאיזם, פארגעסן איין קלייניקייט: אז אין חסידות, נישט אנדערש ווי אין יידישקייט בכלל, איז גאט אן אלקים חיים. דער גאט פון בעל-שם-טוב איז א לעבעדיקער גאט און ער איז נאענט צום מענטש און ער איז א רחום וחנון און דאס גוטע איז נישט קיין אויסטראכטעניש - עס איז רעאל. גוטס האט אן א שיעוור מדרגות, און שלעכטס איז נאר די סאמע קלענסטע מדרגה פון גוטס. אזוי ווי דאס זייער קליינע ביסל גוטס, וואס איז שלעכטס, איז שטארק באהאלטן, באמערקט מען עס נישט, און מע מיינט, אז שלעכטס איז דער היפון פון גוטס.
אזוי אבער ווי שלעכטס עקויסטירט וי די קלענסטע, נידעריקסטע מדרגה פון גוטס, קאן עס דערהויבן ווערן. מ'קאן און מ'דארף עס מעלה-זיין.
מען קאן דאס שלעכטע נישט עוקר זיין מיטן ווארצל, ווייל מ'קאן נישט אויסרייסן קיין שום גוטס-מדרגה – אפילו די סאמע קלענסטע און נידעריקסטע. מ'דארף עס נאר אויפהויבן פון דער נידער, דערהעכערן, מתקן זיין.
איין בוים, נאר עס זיינען דא אויפן בוים פירות פארטיקע, נישט-פארטיקע און אויך ווערעמדיקע. איין מאטעריאל – און מען מאכט פון אים כלים גוטע, כלים ערגערע און שלעכטע. ס'איז א פראגע פון מדרות.
יעדע חושעמדיקע ליבע איז אן אראפגעפאלענע, געטלעכע אהבה. יעדע ערדישע חושימדיקע שרעק איז אן ארשפגעפאלענע געטלעכע יראה, יעדע ערדישע שיינקייט - אן אראפגעפאלענע געטלעכע שיינקייט.
דארף מען יעדע ערדישע ליבע צוריק אויפהויבן צו העכערער אהבה, יעדע עררישע שרעק - צו געטלעכער יראה, יעדע וועלט-שיינקייט - צו געטלעכער תפארת.
דו זעסט שיינקייט און דו באנעמסט זי חושימדיק-גראב. דאס איז שלעכט. דו דארפסט באטראכטן, אז אין דעם, וואס עס ציט דיך צו, וואס עס געוועלטיקט איבער דיינע חושים און דערוועקט אין זיי תאווה, איז באהאלטן אן עיקר: דאס געטלעך שיינע, דאס תפארתדיקע. היינט צו וואס א שטראל, ווען ס'איז דא דער ים? היינט צו וואס א טראפן, ווען ס'איז דא דער ים? גאט דארפסטו ליב האבן – דארט איז אלץ פאראן. פון ערד-ליבע און ערד-שיינקייט, דארפסטו גיין צו גאט-ליבע – צו אהבת הבורא, צו גאט שיינקייט, צו תפארת. אזוי ארום דערפירסטו צו דער ווידער-באהעפטונג פון גאט און וועלט, פון "קודשא בריך הוא ושכינתיה". אזוי ארום שאפסטו אפ דעם פירוד, די אחיזת עינים, די פארבלענדעניש, וואס זאגט: "אנא אמלוך", וואס וויל זיין רעאליטעט.
און אויף דעם זעלבן אופן איז מען אויך מעלה די מחשבות זרות, די שלעכטע, אומריינע געדאנקען, וואס פאלן אמאל איין דווקא אין מאמענטן פון דערהויבונג, – בשעת תפילה, למשל. די מחשבות זרות זוכן ביים מענטש א תיקון. זיי ווילן דערהויבן ווערן פון די נידעריקע מדרגות. פונקט ווי די וועלט בכלל וויל דערהויבן ווערן צו שטענדיקער באהעפטונג מיט גאט, אזוי, זז עס זאלן פאלן אלע מחיצות און עס זאל אפגעשאפט ווערן די אחיזת- עינים, אזוי ווילן די בלאדזשענדיקע מחשבות זרות דערהויבן ווערן צו זייער שורש. אפילו די זינדיקסטע מחשבה איז נאר עפעס, וואס איז טיף געזונקען, טיף ארונטערגעפאלן פון א הויכער בחינה אדער מדרגה, און וואס וויל וויל זי? זי וויל צוריקגעפירט ווערן צום אפשטאם. אין דעם דארף איר העלפן דער מענטש. דער חסיד איז דער שטענדיקער צוריק-אויפהויבער פון די גאפאלענע, געזונקענע מדרגות. ער הויבט אויף די מחשבות זרות אויף די מידות.